Το έθιμο του χαρταετού στην Κορέα

Σε πολλές χώρες το πέταγμα του χαρταετού αποτελεί χόμπι, έναν ευχάριστο τρόπο να περάσουμε την ώρα μας, ή ένα ανοιξιάτικο έθιμο που μας απασχολεί για λίγες ώρες το χρόνο. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, δεν είναι τόσο διαδεδομένο και ασχολούμαστε μόνο μια μέρα τον χρόνο, την Καθαρή Δευτέρα, ενώ δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές για το πότε ξεκίνησε το έθιμο. Γνωρίζουμε μόνο ότι τον 4ο αιώνα π.Χ. ο αρχιμηχανικός Αρχύτας από την ελληνική αποικία Τάραντα στη Σικελία είχε κατασκευάσει “ένα περιστέρι που πετούσε στον ουρανό”, κάτι που θα μπορούσε να είναι ένα είδος χαρταετού, αλλά οι αναφορές σταματούν εδώ. Θεωρείται πως ο πρώτος χαρταετός εμφανίστηκε στην Κίνα και από εκεί πέρασε στις υπόλοιπες χώρες. Στην Κορέα, η χρήση του χαρταετού διαφοροποιήθηκε αρκετά και ενσωματώθηκε στις παραδόσεις της χώρας.

Αρχικά, ο χαρταετός δεν θεωρούνταν παιχνίδι, αλλά χρησιμοποιούνταν στις πολεμικές επιχειρήσεις. Η παλαιότερη καταγραφή πετάγματος χαρταετού στην Κορέα χρονολογείται στα μέσα του 7ου αιώνα στο βασίλειο του Σίλλα, όταν στον θρόνο ήταν η Βασίλισσα Seondeok. Στο Samguksagi, ένα από τα πιο διάσημα βιβλία στην κορεατική ιστορία, διαβάζουμε τα εξής: Στα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησής της Βασίλισσας Seondeok ξέσπασε εξέγερση, με την δικαιολογία πως μια γυναίκα δεν μπορούσε να κυβερνήσει τη χώρα. Κάποια στιγμή ένα μεγάλο αστέρι έπεσε από τον ουρανό και οι αντίπαλοι της βασίλισσας το ερμήνευσαν ως σημάδι του επικείμενου θανάτου της, επηρεάζοντας έτσι τον λαό, αλλά και τον στρατό της βασίλισσας. Την λύση έδωσε ο στρατηγός Kim Yu-shin με μια έξυπνη ιδέα. Είχε ήδη χρησιμοποιήσει χαρταετούς ως μέσο επικοινωνίας με τους στρατιώτες του. Αυτή τη φορά, προσάρτησε εύφλεκτο υλικό σε έναν μεγάλο χαρταετό και τον άφησε να πετάξει στον νυχτερινό ουρανό. Από μακριά, έμοιαζε με αστέρι που διασχίζει τον ουρανό, έτσι ο στρατηγός διέδωσε τη φήμη ότι το αστέρι που έπεσε τις προάλλες επέστρεψε ξανά στους ουρανούς και αυτό σημαίνει η βασίλισσα θα πετύχαινε τελικά τη νίκη και θα ζούσε μια μακρά ζωή. Το τέχνασμα αυτό βοήθησε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στη βασίλισσα, ενώ το ηθικό των επαναστατών καταρρακώθηκε, με αποτέλεσμα να χάσουν τη θέληση να πολεμήσουν. Έτσι, η εξέγερση σύντομα κατεστάλη από τον έξυπνο στρατηγό.

Η ιστορία των κορεατικών χαρταετών συνεχίζεται στη δυναστεία Γκόριο. Όταν ο στρατηγός Choi Young κατέστειλε την εξέγερση της Μογγολίας, άναψε φωτιά επάνω σε μεγάλους χαρταετούς και τους έστειλε στο φρούριο του εχθρού, τυλίγοντάς το στις φλόγες. Μάλιστα, ο στρατηγός κατέλαβε τελικά το φρούριο βάζοντας τους στρατιώτες του να πετάξουν πάνω σε μεγάλους χαρταετούς για να διεισδύσουν σε αυτό.

Οι χαρταετοί εμφανίζονται επίσης κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τζοσεόν. Σύμφωνα με το Nanjung ilgi, το ημερολόγιο που γράφτηκε εν καιρώ πολέμου από τον ναύαρχο Yi Sun-shin, οι χαρταετοί χρησιμοποιήθηκαν για την επικοινωνία με τις στρατιωτικές δυνάμεις που στρατοπέδευαν σε κοντινά νησιά όταν πολεμούσαν τον ιαπωνικό στρατό στη θάλασσα, ενώ άλλοι χαρταετοί, διαφορετικών σχημάτων και χρωμάτων, χρησιμοποιήθηκαν από τον ναύαρχο για να δίνει εντολές στα πλοία του. Όμως, οι χαρταετοί δεν χρησιμοποιούνταν μόνο σε πολεμικές επιχειρήσεις. Στον βασιλιά Yeongjo του Τζοσεόν, άρεσε πολύ να πετά χαρταετούς για να διασκεδάσει. Μάλιστα, ενθάρρυνε και τον λαό του να κάνει το ίδιο, έτσι το πέταγμα χαρταετού έγινε ένα δημοφιλές παιχνίδι που απολάμβαναν άνθρωποι όλων των τάξεων.

Παραδοσιακοί Κορεάτικοι χαρταετοί

Στην παράδοση της Κορέας, το πέταγμα του χαρταετού είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό παιχνίδι. Μέσα στον χειμώνα, κατά την ημέρα της πρώτης πανσελήνου του σεληνιακού έτους, οι χαρταετοί υψώνονται στον ουρανό σαν ένα μέσο που θα απωθήσει την ατυχία και θα φέρει την ευτυχία. Ο χαρταετός πετάει την ημέρα και γύρω στο ηλιοβασίλεμα κόβουν τον σπάγκο που τον κρατάει, αφήνοντάς τον να πετάξει μακριά, παίρνοντας μαζί του την κακοτυχία ολόκληρου του έτους. Αυτό το έθιμο ονομάζεται Yeonnalligi και ο χαρταετός αρχικά ήταν χάρτινος με πλαίσιο από μπαμπού.Στην επαρχία Jeollanam-do, κρεμάνε νομίσματα επάνω στον χαρταετό που πετάει για να διώξει το κακό (aengmagiyeon), τα οποία συμβολίζουν τα ναύλα για το ταξίδι του. Κάτω από τα νομίσματα τοποθετούν μια μικρή μπάλα από βαμβάκι και την ανάβουν, ενώ σε ένα κομμάτι hanji (παραδοσιακό χειροποίητο κορεάτικο χαρτί) τυλίγουν ψιλοτριμμένη σκόνη ξυλάνθρακα και το κρεμάνε για να του βάλουν φωτιά. Καθώς η φωτιά εξαπλώνεται, το νήμα του χαρταετού κόβεται. Όταν, όμως, ο χαρταετός πέσει στο έδαφος, δεν πρέπει κανείς να τον σηκώσει. Δημοφιλείς είναι και οι διαγωνισμοί μάχης χαρταετού, Yeonssaum, με δύο τύπους ανταγωνισμού: το κόψιμο του σπάγκου και το πέταγμα του χαρταετού όσο πιο ψηλά γίνεται. Ο τρόπος κοπής διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Στο Bukcheong της επαρχίας Hamgyeongnam-do, αλέθουν λεβιθόχορτο και κάρβουνο και τα τυλίγουν σε ένα κομμάτι χαρτί περίπου 20 εκατοστά σε μήκος. Κατόπιν, το στερεώνουν σε έναν χαρταετό και το ανάβουν. Στη συνέχεια αφήνουν τον χαρταετό να πετάξει, αλλά μόλις τραβηχτεί ο σπάγκος απελευθερώνει μια φλόγα που εξαπλώνεται, κόβοντας το νήμα και ο χαρταετός πετάει ελεύθερος μακριά.

Οι παραδοσιακοί κορεάτικοι χαρταετοί περνούν χρόνια από γενιά σε γενιά. Τα χαρακτηριστικά των χαρταετών είναι μοναδικά και, ενώ η μέθοδος πετάγματος είναι (λίγο ή πολύ) ίδια όπως και στη Δύση, οι παραδοσιακοί χαρταετοί της Κορέας μπορούν να κινηθούν πάνω, κάτω, αριστερά και δεξιά. Υπάρχουν περισσότερα από 100 είδη παραδοσιακών χαρταετών ανάλογα με το χαρακτηριστικό σχήμα και σχέδιο. Αναφορικά με το σχήμα, υπάρχουν τρεις κατηγορίες. Ο ορθογώνιος χαρταετός Bangpae (ασπίδα), ο ρόμβος Gaori (σαλάχι) με μακριά ουρά, και ο τριγωνικός Changjagyeon, που μπορεί να έχει σχήμα ζώου. Κάθε κατηγορία χωρίζεται σε αρκετές υποκατηγορίες. Για παράδειγμα, οι χαρταετοί Bangpae μπορούν να ταξινομηθούν σε οκτώ υποκατηγορίες ανάλογα με τα σχέδια και τα χρώματα τους ή το χαρτί τους. Επάνω τους μπορεί να έχουν ζωγραφιές, όπως ένα ζευγάρι πάπιες μανδαρίνους, που συμβολίζουν την συζυγική αγάπη και πίστη, ή μια νυχτερίδα, που συμβολίζει την καλή τύχη. Τα μοναδικά χαρακτηριστικά και η γοητεία του παραδοσιακού χαρταετού, προέρχονται από την διαδικασία κατασκευής του. Ο χαρταετός Bangpae (ασπίδα) έχει μια κυκλική τρύπα, περίπου στο μέγεθος της μισής διαμέτρου ολόκληρου του χαρταετού, ώστε να ελέγχεται ευκολότερα κόντρα στον άνεμο και να πετάει πιο ομαλά. Αυτή είναι μια μοναδική δομή που δεν συναντάται στους δυτικούς χαρταετούς και μπορεί να ελέγχει τη δύναμη του ανέμου που εφαρμόζεται στον χαρταετό, όπως και την κατεύθυνση του πετάγματος. Επίσης, στους διαγωνισμούς μάχης χαρταετών, ελέγχει τη δύναμη της άμυνας και της επίθεσης. Κάποιες υποκατηγορίες χαρταετών περιλαμβάνουν τους Guripalgwae, οι οποίοι έχουν προσόψεις χωρισμένες σε οκτώ τμήματα που είναι ζωγραφισμένα ή έχει επικολληθεί χρωματιστό χαρτί, τους Osaek, που είναι χωρισμένοι σε πέντε τμήματα χρωματισμένα με μπλε, κόκκινο, κίτρινο, μαύρο και άσπρο και τους χαρταετούς Doljjeogwi με τέσσερα χρωματιστά τετράγωνα προσαρτημένα σε άξονες με σχήμα Χ. Υπάρχουν επίσης οι χαρταετοί Gogibineul, με μοτίβο ψαριού στο μπροστινό μέρος και οι Muneo με σχήμα βεντάλιας.

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των παραδοσιακών χαρταετών είναι οι διαστάσεις τους. Για να μπορέσει ο χαρταετός να πετάξει ψηλότερα ή να αντέχει περισσότερο κατά τη διάρκεια της μάχης χαρταετών, οι αναλογίες του είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Όλες οι συνιστώσες πρέπει να μελετηθούν σωστά και η όλη διαδικασία μοιάζει κάπως σαν μαθηματικό πρόβλημα, ειδικά όταν κάποιος προσπαθήσει να φτιάξει μόνος του τον χαρταετό του. Επίσης, το άτομο που θα συμμετάσχει σε αυτούς τους διαγωνισμούς, πρέπει να έχει καλή σωματική αντοχή για να μπορεί να ελέγχει το πέταγμα του χαρταετού και για να τον συγκρατήσει όταν είναι απαραίτητο. Με το πέρασμα του χρόνου, εμφανίζονται νέα σχήματα και σχέδια, ενώ κάθε περιοχή της Κορέας έχει τους δικούς της μοναδικούς χαρταετούς. Το μέγεθος του χαρταετού, μπορεί επίσης να διαφέρει ανάλογα με τα έθιμα και την δύναμη του ανέμου σε κάθε περιοχή. Στις περιοχές με δυνατούς ανέμους, όπως οι παραθαλάσσιες και πεδινές, φτιάχνουν μεγαλύτερους χαρταετούς ενώ στα μέρη με ήπιο άνεμο φτιάχνουν μικρότερους.

Κάποιους πανέμορφους παραδοσιακούς χαρταετούς μπορούμε να απολαύσουμε στο παρακάτω βίντεο.

Πηγές και φωτογραφίες

Encyclopedia of Korean Folk Games, National Folk Museum of Korea, 2019, σελ. 318-320

https://welcometoyeonsu.tistory.com/27

https://www.moonbeartravel.com/korean-kite-flying

[Η Πρεσβεία της Κορέας δεν είναι υπεύθυνη για την εγκυρότητα του περιεχομένου και οι απόψεις και συστάσεις που διατυπώνονται αντιπροσωπεύουν τα εμπλεκόμενα άτομα (συντάκτης του κάθε άρθρου) και δεν αποτελούν άποψη ή σύσταση της Πρεσβείας της Κορέας]